Η φωνή εκατοντάδων ανθρώπων που έχουν φύγει από τη ζωή, πρόκειται να ακουστεί ξανά, για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Στις αφηγήσεις τους θα «μιλήσουν» για τη λοιμώδη -ανίατη τότε- ασθένεια που τους χτύπησε και για τις σκληρές συνθήκες απομόνωσης που βίωναν επί χρόνια προκειμένου να μην τη μεταδώσουν σε άλλους ανθρώπους.
Πρόκειται για φυματικούς του Νοσοκομείου Σωτηρία στην Αθήνα, των οποίων τη συγκλονιστική ιστορία και την ακόμη πιο ανατριχιαστική τους κατάληξη, φέρνει στο φως η Μαριάννα Οικονόμου με το ντοκιμαντέρ της Αζήτητοι/Unclaimed, που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο 26ο ΦΝΘ.
«Μιλάμε για τουλάχιστον 300 ασθενείς, οι οποίοι είχαν πεθάνει στο νοσοκομείο περίπου από τη δεκαετία του ‘45 μέχρι το ‘75 και δεν αναζητήθηκαν ποτέ από κανέναν. Τελικά τάφηκαν κάπου μέσα στον χώρο του Σωτηρία, σε μαζικούς τάφους, ανώνυμα και δεν αναζητήθηκαν ούτε τα υπάρχοντά τους, ούτε οι σοροί τους» δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Μαριάννα Οικονόμου.
Τα υπάρχοντα αυτά, που είναι κυρίως επιστολές, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα, είναι όσα μελέτησε η σκηνοθέτιδα, η οποία περιγράφει την αναπάντεχη αποκάλυψή τους και τη μεγάλη δική της τύχη να τα «συναντήσει». «Όλα αυτά βρέθηκαν μέσα σε κάποιες βαλίτσες, που ήταν πίσω από έναν τοίχο σε ένα κτήριο του Σωτηρία, τον οποίο ρίξανε εξαιτίας μίας διαρροής νερού. Στη συνέχεια άρχισαν να τις πετάνε σε έναν κάδο απορριμμάτων, αλλά επειδή στο ίδιο κτήριο ήταν το ραφείο, οι ράφτρες που άκουσαν τον θόρυβο σταμάτησαν το απορριμματοφόρο που επρόκειτο να τις πάει στη χωματερή» λέει.
Για τη …διάσωση του πολύτιμου αρχείου, πληροφορήθηκε η ίδια εντελώς τυχαία από έναν γιατρό του συγκεκριμένου νοσοκομείου. Έπειτα από σχεδόν έναν χρόνο, κατάφερε να λάβει τις απαραίτητες άδειες και να αποκτήσει περιορισμένη πρόσβαση, για ελάχιστες μέρες, σε μικρό μέρος του αρχείου. «Με παρουσία μιας μουσειολόγου ήμασταν στον χώρο μόλις για δέκα μέρες και προλάβαμε να κινηματογραφήσουμε γύρω στα 30 από τα συνολικά 300 πακέτα, τα οποία απλώς τραβούσαμε, δεν είχαμε το χρόνο να τα διαβάσουμε αναλυτικά. Εκ των υστέρων αρχίσαμε να τα μελετάμε μέσα από τα πλάνα, ήταν μία πάρα πολύ δύσκολη δουλειά, που διήρκησε συνολικά τρία χρόνια» εξηγεί.
Για τη Μαριάννα Οικονόμου, η γνώση όλων αυτών, της δημιούργησε την ανάγκη να βοηθήσει να επανέλθουν οι άνθρωποι αυτοί στη μνήμη. «Κανείς δεν ξέρει σήμερα πού βρίσκονται, κανείς δεν μιλάει για αυτό. Είναι μία πολύ σκοτεινή ιστορία που καλύπτεται από μία σιωπή, κανείς δεν θέλει να ακουμπήσει το θέμα. Από τη στιγμή όμως που εμφανίστηκαν μετά από 80 χρόνια που ήταν στην απόλυτη λήθη, ένιωσα σχεδόν χρέος μου ότι κάπως έπρεπε να “ πουν” την ιστορία τους και να αποκτήσουν ξανά όνομα και ταυτότητα» υπογραμμίζει.
Μία ταινία μιας αποκάλυψης, μιας αναζήτησης και μιας συνάντησης με μια δύσκολη μνήμη
Στο ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου δεν υπάρχει αφηγητής. Η αφήγηση, όπως λέει, είναι των ίδιων των νεκρών μέσα από τις επιστολές τους, αφού στόχος της από την πρώτη στιγμή ήταν να τους δώσει φωνή.
Ο θεατής, μέσα από την αλληλογραφία που παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ, βλέπει μπροστά του τόσο τη ζωή των ανθρώπων αυτών, όσο και την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν. «Ήταν αποκλεισμένοι, απομονωμένοι επί χρόνια, γιατί η φυματίωση ήταν μία μεταδοτική αρρώστια και υπήρχαν άτομα που έζησαν έως και επτά χρόνια στο Σωτηρία» αναφέρει η κ. Οικονόμου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η αποκάλυψη των βιωμάτων των οικογενειών των ασθενών. «Είναι άνθρωποι από διαφορετικά μέρη της Ελλάδας και της επαρχίας. Έτσι βλέπουμε πώς ζούσαν σε εποχές φοβερής φτώχειας και πολέμου, πώς ήταν η χώρα από τη δεκαετία του ‘40 έως το ‘70 και πόσο δύσκολο ήταν για αυτές τις οικογένειες να έχουν επαφή από μακριά με τους ασθενείς τους» προσθέτει.
Περιπτώσεις παιδιών, ενηλίκων αλλά και ηλικιωμένων, δεν άφησαν ασυγκίνητο κανένα, ούτε καν το συνεργείο που ανέλαβε να φτιάξει αυτήν την ταινία. Κάθε πακέτο που άνοιγαν και κάθε επιστολή που διάβαζαν, τους έφερνε δάκρυα στα μάτια. «Οι επιστολές των ασθενών εκφράζουν σαφέστατα την ψυχολογική τους κατάσταση, που είναι ο πόνος, ο φόβος, αλλά και η ελπίδα. Από την άλλη, οι επιστολές των συγγενών αναφέρουν μεν μία καθημερινότητα, λέγοντας π.χ. “ σήμερα οργώσαμε το χωράφι”, αλλά κυρίως προσπαθούν να δώσουν στους ασθενείς κουράγιο» επισημαίνει η Μαριάννα Οικονόμου.
Φράσεις όπως «μην το βάζεις κάτω», «έχε υπομονή», «θα γίνεις καλά», «θα βγει το φάρμακο», επαναλαμβάνονται σχεδόν σε κάθε αλληλογραφία. «Μιλάμε για μία εποχή που δεν υπήρχε φάρμακο και όταν αυτό βγήκε μετά το πόλεμο, ήταν τόσο ακριβό που οι περισσότεροι από αυτούς τους ασθενείς -που ήταν πάρα πολύ φτωχοί, δεν μπορούσαν να το αγοράσουν και το κράτος δεν μπορούσε να το παρέχει δωρεάν» λέει η σκηνοθέτιδα και συμπληρώνει: «Άρα βρήκαμε και επιστολές που απευθύνονται σε φιλανθρώπους, σε συγγενείς από το εξωτερικό, στην εκκλησία, ακόμη και στο παλάτι, όπου ζητούν να τους δώσουν έστω κάποιες ενέσεις, για να μπορέσουν να τις κάνουν για να γίνουν καλά».
Μέρος αυτού του ντοκιμαντέρ ήταν και η αναζήτηση ζώντων συγγενών κάποιων από αυτούς τους νεκρούς. «Τελικά καταφέραμε και εντοπίσαμε τρεις συγγενείς που μιλάνε στην ταινία και αυτό για μένα την κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, από την άποψη του τι σημαίνει να συναντιέται κάποιος με μία δύσκολη μνήμη» αναφέρει η κ. Οικονόμου.
Κάνει λόγο για μία μνήμη η οποία είναι συνυφασμένη με ένα τραύμα. «Είναι ένα προσωπικό αλλά και ένα συλλογικό τραύμα. Δηλαδή και μία κοινωνία κάπως …εξαφάνισε αυτούς τους ανθρώπους, αλλά και οι οικογένειές τους οι ίδιες μέχρι σήμερα δεν ξέρουν την αλήθεια, δεν ξέρουν τι συνέβη και πού είναι οι άνθρωποί τους, δεν ξέρουν τίποτα» σημειώνει.
Covid όπως φυματίωση
Η περίοδος που η Μαριάννα Οικονόμου και η ομάδα της εργάζεται πάνω στο ντοκιμαντέρ, είναι η περίοδος που ξεσπά η πανδημία του κορονοϊού και στη χώρα μας, γεγονός που την έβαλε ακόμη πιο βαθιά στο κλίμα και την ψυχολογία των όσων μελετούσε. «Ήταν μία αρκετά οικεία συνθήκη επειδή ακριβώς το βιώναμε κι εμείς. Οι εμπειρίες και τα βιώματα των ασθενών και των οικογενειών τους, ήταν παρεμφερή με την περίοδο εκείνη. Δηλαδή το θέμα της απομόνωσης, της μοναξιάς των ασθενών, των συγγενών που δεν μπορούν να τους επισκεφτούν, ο μοναχικός θάνατος, ο φόβος… Ούτε στην εποχή Covid στην αρχή υπήρχαν φάρμακα, δεν ξέραμε τι είναι αυτή ασθένεια, υπήρχε ο φόβος της μεταδοτικότητας… Δηλαδή το κοινό στοιχείο σε όλες αυτές οι ασθένειες, είναι ότι απομονώνεσαι και αποκλείεσαι από τους ανθρώπους για να προστατεύσεις τον υπόλοιπο πληθυσμό», καταλήγει, λέγοντας ωστόσο ότι οι άνθρωποι του ντοκιμαντέρ, μέσα στην απομόνωση και τον αποκλεισμό τους, ξεχάστηκαν εντελώς με την πάροδο του χρόνου.
Το ντοκιμαντέρ της Αζήτητοι/Unclaimed, διάρκειας 75 λεπτών, θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που θα πραγματοποιηθεί από τις 7 έως τις 17 Μαρτίου. Είναι μία από τις δώδεκα ταινίες που συμμετέχουν στο Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα και διεκδικούν τον Χρυσό Αλέξανδρο, με χρηματικό έπαθλο 12.000 ευρώ, καθώς και τον Αργυρό Αλέξανδρο, με χρηματικό έπαθλο 5.000 ευρώ.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
